Η Σύμβαση της Χαλέπας, που υπογράφηκε στις 3 Οκτωβρίου 1878 στο προάστιο Χαλέπα των Χανίων, αποτέλεσε καθοριστική εξέλιξη για την Κρήτη, καθώς παραχώρησε στους χριστιανούς υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σειρά προνομίων, τα οποία ισοδυναμούσαν με καθεστώς ημιαυτονομίας.
Ιστορικό πλαίσιο
- Ιανουάριος 1878: Οι Κρητικοί εξεγείρονται, εκμεταλλευόμενοι τη δυσχερή θέση των Οθωμανών μετά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο.
- Συγκροτείται η Παγκρήτια Επαναστατική Επιτροπή με τη στήριξη της Αθήνας και του Χαρίλαου Τρικούπη.
- Οι επαναστάτες ελέγχουν γρήγορα την ύπαιθρο, περιορίζοντας τους μουσουλμάνους στα φρούρια.
- Το Συνέδριο του Βερολίνου (Ιούνιος–Ιούλιος 1878) απορρίπτει την Ένωση με την Ελλάδα, αλλά καλεί την Υψηλή Πύλη σε νέες παραχωρήσεις.
Τι προέβλεπε η Σύμβαση
- Γενικός Διοικητής: Δυνατότητα να είναι χριστιανός, με πενταετή θητεία και σύμβουλο διαφορετικού θρησκεύματος.
- Γενική Συνέλευση: 80 μέλη, με πλειοψηφία χριστιανών (49 έναντι 31 μουσουλμάνων).
- Κρητική Χωροφυλακή: Νέο σώμα ασφαλείας, στελεχωμένο αποκλειστικά από ντόπιους.
- Γλώσσα: Η ελληνική αναγνωρίστηκε ως επίσημη σε δικαστήρια και Συνέλευση, με τα έγγραφα να εκδίδονται και στις δύο γλώσσες.
- Αμνηστία & οπλοφορία: Συμμετέχοντες στην εξέγερση αμνηστεύονται, ενώ οι Κρητικοί διατηρούν τα όπλα τους.
- Φορολογικές ελαφρύνσεις: Σημαντικές διευκολύνσεις για τον αγροτικό πληθυσμό.
- Ελευθερία έκφρασης: Δικαίωμα ίδρυσης φιλολογικών συλλόγων και έκδοσης εφημερίδων.
Υπογραφή και εφαρμογή
- Η συμφωνία επικυρώθηκε αμέσως με φιρμάνι του Σουλτάνου.
- Τον Νοέμβριο του 1878 διορίστηκε βαλή της Κρήτης ο ελληνικής καταγωγής Ισκεντέρ Πασάς (Αλέξανδρος Καραθεοδωρή).
- Η εφαρμογή διήρκεσε έως το 1889, αλλά συχνά αθετήθηκε από την οθωμανική διοίκηση.
- Η πολιτική διαμάχη ανάμεσα στους «Καραβανάδες» (συντηρητικούς) και τους «Ξυπόλυτους» (φιλελεύθερους) υπονόμευσε το νέο καθεστώς.
Η Σύμβαση της Χαλέπας έμεινε στην ιστορία ως το πρώτο βήμα θεσμικής αυτονομίας της Κρήτης, παρότι δεν ικανοποίησε το αίτημα της Ένωσης με την Ελλάδα.