Στις 3 Σεπτεμβρίου 1974, ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος, σηματοδοτώντας μια νέα πολιτική εποχή στη μεταπολιτευτική Ελλάδα. Η απόφαση ήρθε λίγο μετά την πτώση της Χούντας, όταν ο Παπανδρέου, που βρισκόταν σε εξορία στον Καναδά, επέστρεψε στην Αθήνα παρά τους αρχικούς του ενδοιασμούς για τη σταθερότητα του νέου πολιτικού σκηνικού.
Στα τέλη Ιουλίου είχε αρνηθεί ότι σχεδίαζε να ιδρύσει κόμμα, θεωρώντας ότι η δημοκρατία δεν είχε ακόμη αποκατασταθεί. Ωστόσο, συνεργάτες του, όπως ο Γιάννης Αλευράς, τον έπεισαν ότι η κοινωνία περίμενε την επιστροφή του. Έτσι, στις 6 Αυγούστου, στο Βίντερτουρ της Ελβετίας, συνεδρίασε για τελευταία φορά το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ), αποφασίζοντας τη διάλυση και τη μετεξέλιξή του σε νέο σοσιαλιστικό κόμμα.
Ο Παπανδρέου επέστρεψε στην Ελλάδα στις 16 Αυγούστου, γνωρίζοντας αποθεωτική υποδοχή, ενώ λίγες εβδομάδες αργότερα, στις 3 Σεπτεμβρίου, παρουσίασε στο ξενοδοχείο «Κινγκ Πάλας» την ιδρυτική διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ σε περίπου 150 παριστάμενους. Η ονομασία «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα» επελέγη έπειτα από διαβουλεύσεις, απορρίπτοντας εναλλακτικές προτάσεις όπως «δημοκρατικό» αντί για «σοσιαλιστικό». Το σήμα, ο πράσινος ανατέλλων ήλιος, αντλήθηκε από ιδέα μιας μικρής τροτσκιστικής ομάδας.
Το τετράπτυχο της διακήρυξης – «Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία, Κοινωνική Απελευθέρωση, Δημοκρατία» καθόρισε τη φυσιογνωμία του κινήματος, που έθεσε ως στόχο τη δημιουργία κράτους απαλλαγμένου από ξένες επεμβάσεις και την κυριαρχία της οικονομικής ολιγαρχίας. Το αρκτικόλεξο ΠΑΣΟΚ, που τελικά επικράτησε, καθιερώθηκε από τον δημοσιογράφο Σταύρο Ψυχάρη μέσα από τις σελίδες του «Βήματος».