Η μεσογειακή φώκια Monachus monachus, ένα από τα σπανιότερα θαλάσσια θηλαστικά στον κόσμο, βρίσκει σήμερα στην Ελλάδα το τελευταίο και πιο κρίσιμο καταφύγιό της. Περίπου οι μισοί από τους εναπομείναντες παγκόσμιους πληθυσμούς ζουν σε ελληνικές θάλασσες, γεγονός που καθιστά τη χώρα κομβικό παράγοντα για την επιβίωση του είδους σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σημαντικό ρόλο στην ανάκαμψη έχει διαδραματίσει το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου και Βορείων Σποράδων, η μεγαλύτερη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή της Ελλάδας. Σε περιοχές αυστηρής προστασίας, όπως η νησίδα Πιπέρι, όπου η πρόσβαση απαγορεύεται πλήρως, οι φώκιες εμφανίζονται να ξεκουράζονται ακόμη και σε ανοιχτές παραλίες. Σύμφωνα με ειδικούς, η συμπεριφορά αυτή αποτελεί σαφή ένδειξη ότι τα μέτρα προστασίας αποδίδουν και ότι το είδος αισθάνεται μεγαλύτερη ασφάλεια.
Η πρόοδος αυτή αποτυπώθηκε και σε διεθνές επίπεδο. Το 2023, η μεσογειακή φώκια αναβαθμίστηκε στην Κόκκινη Λίστα της IUCN από «κινδυνεύον» σε «ευάλωτο» είδος, εξέλιξη που αποδίδεται σε δεκαετίες στοχευμένων δράσεων προστασίας. Καθοριστική υπήρξε η συμβολή της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φώκιας (MOm), η οποία από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 έχει διασώσει δεκάδες ορφανά ή τραυματισμένα ζώα, ενισχύοντας τη φυσική αναπαραγωγή του πληθυσμού.
Ωστόσο, μια νέα και ταχέως αναπτυσσόμενη απειλή σκιάζει αυτή την εύθραυστη επιτυχία: ο ανεξέλεγκτος θαλάσσιος τουρισμός. Οι μεσογειακές φώκιες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες στην ανθρώπινη παρουσία. Η έντονη όχληση τις έχει οδηγήσει εδώ και χρόνια να εγκαταλείψουν ανοιχτές παραλίες και να καταφεύγουν σε θαλάσσιες σπηλιές για αναπαραγωγή, χώρους που συχνά αποδεικνύονται επικίνδυνοι για τα νεογνά.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η νησίδα Φορμίκουλα στο Ιόνιο Πέλαγος. Παρότι εντάσσεται σε νέα θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή, η αυξημένη τουριστική δραστηριότητα έχει οδηγήσει σε αισθητή μείωση των εμφανίσεων φώκιας. Σύμφωνα με επιστήμονες που παρακολουθούν την περιοχή, περιστατικά εισόδου τουριστών σε σπηλιές αναπαραγωγής και καταδιώξεων ζώων έχουν καταγραφεί επανειλημμένα, προκαλώντας εγκατάλειψη μικρών.
Δημοσιεύματα διεθνών μέσων, όπως ο Guardian, κάνουν λόγο για δεκάδες σκάφη που συγκεντρώνονται ταυτόχρονα σε περιοχές αυστηρής προστασίας, συχνά χωρίς ουσιαστική επιτήρηση. Περιβαλλοντικές οργανώσεις προειδοποιούν ότι πολλές θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές κινδυνεύουν να παραμείνουν «πάρκα στα χαρτιά», καθώς μόνο ένα μικρό ποσοστό διαθέτει ενεργό σύστημα φύλαξης.
Η κυβέρνηση έχει εξαγγείλει τη δημιουργία νέων θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών, ωστόσο ειδικοί τονίζουν ότι η επιτυχία τους θα κριθεί από την εφαρμογή στην πράξη. Ενίσχυση της επιτήρησης, επαρκές προσωπικό και αυστηρή εφαρμογή των κανόνων θεωρούνται απαραίτητες προϋποθέσεις.
Όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, η τύχη της μεσογειακής φώκιας Monachus monachus λειτουργεί ως δείκτης για τη συνολική ικανότητα της Ελλάδας να προστατεύσει τη θαλάσσια βιοποικιλότητά της. Η ισορροπία ανάμεσα στην τουριστική ανάπτυξη και τη διατήρηση των οικοσυστημάτων παραμένει το μεγάλο στοίχημα των επόμενων ετών.
Σύνταξη: offnetwork.gr — Διασταύρωση πληροφοριών από ertnews.gr, The Guardian, IUCN, MOm