Δώδεκα χρόνια μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα στο Κερατσίνι, η μνήμη του αντιφασίστα μουσικού εξακολουθεί να στοιχειώνει την ελληνική κοινωνία και να υπενθυμίζει με τον πιο σκληρό τρόπο ότι η δημοκρατία δεν είναι αυτονόητη. Το βράδυ της 18ης Σεπτεμβρίου 2013, ο 34χρονος ράπερ, γνωστός ως Killah P, έπεσε νεκρός από το μαχαίρι του Γιώργου Ρουπακιά, ενεργού μέλους της Χρυσής Αυγής, έπειτα από οργανωμένη επίθεση τάγματος εφόδου της Νίκαιας. Το γεγονός σημάδεψε ανεξίτηλα τη δημόσια ζωή και οδήγησε στη μεγαλύτερη δίκη πολιτικού κόμματος στην Ελλάδα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η δολοφονία δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Είχαν προηγηθεί πογκρόμ εναντίον μεταναστών, επιθέσεις σε κοινωνικούς χώρους, η δολοφονία του Σαχζάτ Λουκμάν, οι απόπειρες ανθρωποκτονίας Αιγύπτιων αλιεργατών και τα βίαια επεισόδια κατά συνδικαλιστών του ΠΑΜΕ στη Ζώνη Περάματος. Η Πολιτεία αγνόησε τα προειδοποιητικά σημάδια, αφήνοντας το ναζιστικό μόρφωμα να λειτουργεί ως παραστρατιωτική μηχανή που ένιωθε ανίκητη. Το μαχαίρι του Ρουπακιά δεν στόχευσε μόνο τον Παύλο Φύσσα αλλά την ίδια τη δημοκρατία.
Το βράδυ της δολοφονίας, μια φαινομενικά μικρή ένταση σε καφετέρια μετατράπηκε σε οργανωμένη κινητοποίηση. Τηλεφωνήματα από στελέχη της Χρυσής Αυγής, μηνύματα «όλοι τώρα τοπική», συντονισμός σε πραγματικό χρόνο, και σε λίγα λεπτά συγκροτήθηκε τάγμα εφόδου που κατευθύνθηκε προς τη λεωφόρο Παναγή Τσαλδάρη. Εκεί, παρουσία αστυνομικών, ο Ρουπακιάς έφτασε με το αυτοκίνητό του, κατέβηκε και χτύπησε τον Φύσσα στην καρδιά. Ο Παύλος πρόλαβε να δείξει τον δράστη στους αστυνομικούς προτού καταρρεύσει. Η εικόνα αυτή παραμένει χαραγμένη στη συλλογική μνήμη: ένας νέος άνθρωπος όρθιος μέχρι το τέλος.
Η επόμενη μέρα βρήκε τους δρόμους γεμάτους. Διαδηλώσεις ξέσπασαν στον Πειραιά, την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη αλλά και σε ευρωπαϊκές πόλεις. Το σοκ μετατράπηκε σε μαζική κατακραυγή, και για πρώτη φορά το κράτος αναγκάστηκε να στραφεί κατά της Χρυσής Αυγής. Οι τηλεφωνικές συνδιαλέξεις, τα οργανωτικά διαγράμματα και οι μαρτυρίες αποκάλυψαν ότι η δολοφονία δεν ήταν μεμονωμένη πράξη, αλλά αποτέλεσμα δομής και πειθαρχίας. Έτσι ξεκίνησε η μακρά διαδικασία που οδήγησε στη δίκη.
Η δίκη της Χρυσής Αυγής, που ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2015 και ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 2020, υπήρξε ορόσημο. Για πέντε χρόνια, δεκάδες μάρτυρες κατέθεσαν για επιθέσεις, οργανωμένα πογκρόμ, ιεραρχίες και εντολές. Η απόφαση της 7ης Οκτωβρίου 2020 καταδίκασε τον Ρουπακιά για τη δολοφονία Φύσσα και αναγνώρισε τη Χρυσή Αυγή ως εγκληματική οργάνωση. Ο Νίκος Μιχαλολιάκος και ηγετικά στελέχη κρίθηκαν ένοχοι για διεύθυνση, ενώ δεκάδες μέλη καταδικάστηκαν για ένταξη. Ήταν μια ιστορική στιγμή, με δεκάδες χιλιάδες πολίτες συγκεντρωμένους έξω από το Εφετείο, να χειροκροτούν την απόφαση.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η υπόθεση εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχία. Η αποφυλάκιση του Μιχαλολιάκου για λόγους υγείας υπενθύμισε ότι οι μάχες δεν κρίνονται οριστικά στις αίθουσες των δικαστηρίων. Οι επιθέσεις μίσους δεν έχουν εξαφανιστεί, ενώ νέα σχήματα προσπαθούν να κρύψουν το ναζιστικό τους παρελθόν πίσω από «πατριωτικό» προσωπείο. Οι εκδηλώσεις μνήμης δεν είναι τυπικές τελετές, αλλά πολιτική δήλωση ότι η κοινωνία δεν ξεχνά και δεν συγχωρεί.
Οι φετινές κινητοποιήσεις είναι μαζικές και δυναμικές. Στις 17:30 πραγματοποιείται συγκέντρωση στο μνημείο του Παύλου στο Κερατσίνι και πορεία προς το Μπλόκο της Κοκκινιάς, ενώ δράσεις οργανώνονται σε Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Πάτρα, Γιάννενα, Ηράκλειο, Καβάλα, Χανιά, Καλαμάτα, Αλεξανδρούπολη και άλλες πόλεις. Το σύνθημα «Σιγά μη φοβηθούμε» παραμένει ζωντανό, όχι ως κραυγή οργής αλλά ως επιμονή σε μια κοινωνία χωρίς φασισμό.
Η μορφή του Παύλου Φύσσα έγινε σύμβολο γιατί ενσάρκωσε την αξιοπρέπεια μιας γενιάς που δεν δέχθηκε να σωπάσει. Έμεινε πίσω για να καλύψει τους φίλους του και αντιμετώπισε κατά μέτωπο τους φασίστες. Ο θάνατός του δεν σίγησε τη φωνή του, αλλά την πολλαπλασίασε. Από τότε, κάθε χρόνο, οι πορείες δεν είναι μόνο φόρος τιμής· είναι υπόμνηση ότι η δημοκρατία απαιτεί επαγρύπνηση, παιδεία, ισονομία και μηδενική ανοχή στη μισαλλοδοξία.
Δώδεκα χρόνια μετά, το ερώτημα δεν είναι μόνο τι έγινε εκείνο το βράδυ. Είναι τι κάνουμε σήμερα. Αν τα δικαστήρια θα προχωρήσουν με ταχύτητα σε όλες τις συναφείς υποθέσεις, αν η κοινωνία θα απαιτήσει θεσμικές εγγυήσεις, αν τα σχολεία θα καλλιεργήσουν μνήμη και κριτική σκέψη, αν θα αφήσουμε χώρο ξανά σε εκείνους που επενδύουν στον φόβο. Η κληρονομιά του Παύλου δεν είναι μνημείο· είναι καθήκον. Δεν ξεχνάμε, δεν συγχωρούμε, όχι από εκδίκηση, αλλά από ευθύνη απέναντι στο αύριο.